ریشۀ موزه
واژۀ موزه را در یونان باستان باید جستجو کرد. موزه مشتق از کلمۀ میوزیم لاتین است که خود ریشه در کلمۀ میوزین یونانی دارد. این واژه در اصل به معنی جایگاه و معبد موزه هاست. موزه ها 9 الهه بودند که زئوس (خدای خدایان) پدرشان بود و نیمزنه ( خدای خاطره) مادرشان بود.
پیشینۀ موزه در جهان
اواخر سدۀ چهار و اوایل سدۀ سوم پیش از میلاد، بطلمیوس اول (از سرداران اسکندر مقدونی) اولین موزه را که مشتمل بر دانشگاهی بزرگ، کتابخانه، رصدخانه، و باغ گیاهان و جانوران بود تأسیس کرد. ولی کسی راه بطلمیوس و طرز فکر او را ادامه نداد. تحولات فکری دورۀ رنسانس (قرن چهارده تا شانزده میلادی) دگرگونی اساسی در نوع نگاه صاحبان مجموعه های نفیس پدید آورد و باعث شد تا سرمایه های مالی خود را از مخفیگاه ها بیرون آورند و به آن ها ارزش فرهنگی و هنری دهند. انقلاب صنعتی انگلیس در سال های 1750- 1850م مزید بر علت شد تا چنین مجموعه هایی به مالکیت اختصاصی افراد درآیند و با تبدیل شدن به مکان هایی چون موزه در دسترس عموم افراد جامعه قرار گیرند. سدۀ نوزده و بیست در شکل گیری موزه ها نقشی سازنده و بنیادین دارد، زیرا از این زمان بود که موزه ها کارکردی علمی پیدا کردند و تخصصی تر شدند. موزه هایی نظیر قالی، منسوجات، ابزار موسیقی و … به لیست موزه ها اضافه شدند. پس از جنگ جهانی دوم نقش آموزشی موزه ها بیشتر شد و به اصطلاح، کاربردی شدند.
سابقۀ موزه در ایران
نهادینه شدن موزه های ایران را در زمان ناصرالدین شاه می توان دید. شاه قاجار به یکی از موزه های دنیا سرزد و با مشاهدۀ تصاویر آن، تحت تأثیر قرار گرفت. از این رو مصمم شد تا تالار سلام کاخ گلستان را راه اندازی کند و اموال و اشیای دربار را در آن گردآوَرَد. برای عملی کردن خواسته اش دستور داد تا قسمتی از ساختمان های شمال کاخ را – که حاوی هدایای خارجی شاهان قاجار بود – تخریب کنند و موزه، کتابخانه، سرسرا، حوض خانه و … را جایگزین آن نمایند.
اما اولین موزۀ رسمی ایران (با هفتاد و دو قلم آثار سنتی که بیشترشان قالیچه بود.) در سال 1295ه.ش به دستور مرتضی قلی خان ممتازالملک، وزیر معارف آن زمان، تأسیس شد. از دیگر موزه های اولیۀ ایران می توان به موزۀ مردم شناسی تهران اشاره کرد که در سال 1312ه.ش راه اندازی شد.
تاریخ تشکیل اولین موزه در ایران
رد پای اولین موزه های ایران را در گنجینه های گرانبهای باستان شناسان می توان دید. ایرانیان قدیم گنجینه های با ارزش خود را در درون چاه ها یا حفره هایی پنهان می کردند تا دست بیگانگان به آن ها نرسد.
موزۀ همایونی سلطنتی گلستان اولین تالاری است که در زمان ناصرالدین شاه قاجار و به دستور او به موزه تبدیل شد. این موزه اندکی بعد به تاریخ پیوست و اثری از آن برجای نماند.
دورۀ مشروطه را باید نقطۀ عطفی در تاریخ موزه و موزه داری به شمار آورد. در این دوره به دستور صنیع الدوله ( وزیر معارف)، اداره عتیقات 1295-1297م شکل گرفت تا وضع خراب حفاری های غیر مجاز را سروسامان دهد.
در همین زمان اولین گام اساسی برای تاریخ موزه داری در ایران برداشته شد و موزۀ ایران معارف بنا شد تا اشیای عتیقه، کاشی، سفال و … در آن نگهداری شود.
موزه بنیادی دائمی است که وظیفۀ آن جمع آوری، نگه داری و نمایش اشیای قدیمی برای همگان است. این نهاد تاریخی بر آن است تا شواهد به جای مانده از انسان و محیط زیست او را گردآورد و نگه داری کند. درواقع، تحقیق و بررسی بر روی یافته های بشر به بهره برداری معنوی از آن منجر شده است و آموزش و انتقال آن را در پی دارد.
