ادبیات شفاهی
مردم آذربایجان غنی‌ترین ادبیات شفاهی را داشته و مردمی شاعر مسلک و احساساتی اند که خواسته های خود را بیشتر در قالب شعر مطرح می سازند و هر مناسبتی را با بایاتی‌های معروف در خاطرها زنده نگه می دارند اصلی‌ترین قسمت ادبیات عامه آذربایجان غربی و به خصوص ارومیه را شعرها، ضرب المثل ها، پندها و حکمت‌های عامیانه به خود اختصاص داده اند.
این استان بیشترین تنوع قومی را داشته لذا بیشترین گویش های محلی در میان گویش های ایرانی از آن خود گردانیده است.
گویش های محلی بخشی از میراثهای کهن ایران زمین محسوب شده و مفاهیم ارزشی، انسانی، علمی، ادبی و تاریخی بسیار گرانبهایی را در خود جای داده اند.
پاسداشت مفاهیم ارزشی و ادبیات شفاهی در زندگی ماشینی امروز امری خطیر و ارزنده است و موجب می شود تا ادبیات عامیانه، داستانها، ضرب المثل ها و … که از بخش های فلکلور زبانی اند به نسل های بعدی منتقل گردد.
ضرب المثل ها، دو بیتی ها ، متل ها، ترانه ها و لالایی های زبان ترکی کم نظیراند.
فولکلور و ادبیات عامیانه زبان ترکی در آذربایجان غربی انجام گرفته از مقوله های مهمی است که تا حدودی به آن پرداخته شده و گام هایی چند در راستای گردآوری آن ها برداشته شده اما شالوده های فولکلوریک مردمان این سرزمین به قدری زیاد است که نیاز به کوشش های بیشتری در این زمینه می باشد.
ادبیات عامیانه و فولکلور آذربایجان سرشار از مفاهیم ارزشی بوده به گونه ای که مقام و منزلت والای انسانی، ارکان دینی و اعتقادی، نوع دوستی و … را به وفور می توان در آن دید.
از دیگر مفاهیم مورد علاقه مردمان این دیار، حیوانات اهلی اند که در اشعار، ترانه ها و قصه های عامیانه شاعران این مرز و بوم برای خود جا باز کرده و قرنهاست که سینه به سینه نقل می شود.
خواندن آواز با ریتمی خاص برای حیوانات بارکش و شخم زن توسط کشاورزان نمونه بارزی از این نَقل هاست.
راهکاری برای توسعه ادبیات عامیانه زبان های ترکی و کردی
استفاده از ضرب المثل ها از گذشته های دور، میان مردم آذربایجان کاربردی وسیع داشت؛ به این معنی که به جای یک ساعت سخنرانی با استفاده از ضرب المثلی، مفهوم مدنظر خود را به آسانی به مخاطب القا می کردند.
زبان کردی نیز همچون زبان ترکی از ادبیاتی عامیانه و فولکلوری غنی برخوردار است. برای ماندگاری ادبیات شفاهیِ عامیانه و فولکلور زبانهای محلی در آذربایجان می توان از ادبیات مکتوب استفاده کرد.
تلاش برای حفظ و جمع آوری ادبیات شفاهی و مکتوب گردانیدن آن
از مهم ترین اقداماتی است که فعالان عرصه میراث فرهنگی باید انجام دهند.
سیستم های صوتی و تصویری از دیگر منابعی اند که ادبیات عامیانه ترکی و کردی را می توان از طریق آن ها رواج داد.
استفاده از زبان های گوناگون در گفت و شنودها و ادبیات مکتوب منجر به گسترش و غنای زبان های محلی و زبان مادری می گردد.
ادبیات عامیانه و فولکلور زبان فارسی از دیگر آیتم هایی است که باید به گسترش و غنای آن پرداخته شود.
آنچه مسلم است این که علاوه بر ثبت و ضبط فرهنگ عامیانه و فولکلور باید فرهنگ سازی شود و فرهنگ شفاهی و فولکلوریک عامه به طرق گوناگون از سوی دست اندرکاران فرهنگی به نسل های جدید ارائه گردد. تنوع فرهنگی، قومی و زبانی که متناسب با اعتقادات و باورها است سبب می گردد تا مردم همواره به پشتوانه هایی غنی از فرهنگ و تمدن دیرینه خود تکیه نمایند.
