ارومیه یکی از کلان‌شهرهای ایران است که مرکز استان آذربایجان غربی بوده و از مهم‌ترین شهرهای مرزی کشور به شمار می‌رود. صنایع دستی و سوغات ارومیه با فرهنگ‌های مختلف (ترک، کرد، و ایلات و عشایر) گره خورده و به آن جلوه‌ای متنوع و بی نظیر داده است. بافته‌های دستی و صنایع چوبی ارومیه شُهره عام و خاص بوده و از هنرهای دستی آن به حساب می آید.
هنرهای دستی ارومیه
ارومیه شهری است با ادیان و مذاهب گوناگون که آمیزه ای از فرهنگ و سُنن، و پیوند سلایق گوناگون را در صنایع دستی می توان دید چراکه نمودی پررنگ در آن دارند.
فرش و گلیم، معرق، سفالگری، جاجیم، منجوق دوزی، رنگرزی، منبت‌کاری، وسایل چوبی و چاپ‌های دستی را از معروف ترین صنایع دستی ارومیه می‌توان به شمار آورد.
فرش ارومیه
فرش یکی از مشهورترین صنایع دستی ارومیه است که به صورت دست‌بافت در طرح ها و رنگ های متنوع ارائه می گردد. هنرمندان فرشباف، در نقشه ها و طرح های خود از فرهنگ و طبیعت این شهر الهام می گیرند. رنگ های به کار رفته در فرش های سنتی ثابت و پایدار اند. فرش از سوغات شهر ارومیه بوده و نقشی برجسته را در صادرات فرش کشور ایفا می کند.
منبت کاری
منبت کاری با چوب، از ظریف‌ترین صنایع دستی ارومیه است که
منبت‌کاری یکی از هنرها و صنایع دستی است. منبت هم ریشه با کلمهٔ نبات و به معنی رویانیده می‌باشد که نوعی کنده کاری و برجسته سازی گل و گیاه بر روی زمینه چوب، سنگ، و مانند آن را شامل می شود.
مواد اولیه منبت را انواع چوب تشکیل می دهد. از آنجا که جنس چوب در زیبایی و دوام منبت نقش دارد لذا محکم ترین و فشرده ترین نوع آن برای این منظور انتخاب می شود. در این هنر، ابتدا طرح و نقشی ظریف را – که برخاسته از ذوق و سلیقۀ شخصی است- بر روی چوب حکاکی کرده سپس آن را برجسته و حجم دار می کنند.
منبت‌کاری هنری قدیمی است که سابقه ای صد ساله دارد. این قدمت تاریخی را در آثار باقی‌مانده از تخت جمشید به وضوح می توان دید. منبت‌کاری با چوب از بهترین ره آوردهایی است که می توانید آن را به عنوان سوغات شهر ارومیه به عزیزان خود هدیه دهید.
جاجیم ارومیه
یکی از بافتنی‌های ارومیه که با زیبایی و ظرافت خاصی همراه می باشد، جاجیم است که زنان ایلات و عشایر آن را می بافند. جاجیم از بافتنی های بی پُرز بوده به همین خاطر از دو روی آن می توان استفاده کرد. جاجیم کاربردهای گوناگونی دارد و می توان از آن برای زیرانداز، روی کرسی، روی رختخواب و روانداز استفاده کرد. جنس اصلی جاجیم از پشم است که در چهار تخته بافته شده و پس از بافتن به هم متصل شده و دوخته می‌شود.
چاپ‌های سنتی و رنگرزی در ارومیه
استفاده از رنگ‌ها به خاطر داشتن جلوه ای زیبا در هنر ریسندگی و بافندگی و کالاهای تزئینی از دیرباز رایج بوده است. ناگفته روشن است که رنگ‌ها در روح و روان انسان اثری خارق العاده دارند. به رنگ کردن الیاف و کلاف نخ به روش سنتی، رنگرزی اطلاق می گردد. نخ‌های رنگی به بازار رنگرزها شکوه خاصی داده و چشم اندازی زیبا به آن بخشیده است.
طرح و نگاری که به وسیلۀ قلم‌مو، مهر و مانند آن روی پارچه نقش می‌بندند به چاپ‌های سنتی موسوم است.
انواع چاپ های سنتی و مهم ترین آن ها: چاپ پارچه قلمکار، چاپ کلاقه‌ای (باتیک) و چاپ دندانی.
یکی از انواع چاپ پارچه متداول در ايران، چاپ باتيک يا چاپ کلاقه‌اى است. باتيک هنرى است که خاستگاه آن کشور چين می باشد و از آنجا به کشورهاى ديگر از جمله مصر، هند، روسيه، ايران و … راه يافته است. چاپ کلاقه ای بيشتر روى پارچه‌هاى ابريشمى صورت می گیرد.
چاپ قلمکار از دیگر چاپ‌هاى سنتى ايران و از صنایع قدیمی است که به‌وسيلۀ مهر چوبى، نقش های دلخواه را بر روى پارچه منتقل مى کنند. کليشه يا مهر نقش زننده موسوم به قالب است که جنس آن معمولاً از چوب گلابى انتخاب می شود تا مقاوم و سخت بوده و فرم اولیه خود را از دست ندهد.
روسری‌های کلاقه‌ای از شکیل ترین سوغاتی های ارومیه اند که با به کارگیری هنر رنگرزی و از طریق چاپ سنتی تولید می‌شوند.
رو دوزی
یکی از سنتی‌ترین صنایع دستی ارومیه، رودوزی است که با بهره گیری از رنگرزی و نخ‌های رنگی تولید می شود. زنان و دختران هنرمند محلی در این شهر تاریخی، با شگردی خاص نقش آفرینی می کنند . بدین سان که پارچه های ساده را با نخ‌های ابریشمی و رنگی، رودوزی نموده و پارچه هایی طرح دار و نگارین را ایجاد می کنند. این هنر ظریف دستی بسیار ارزنده بوده و در میان صنایع سنتی ارومیه جایگاه ویژه ای دارد.